27.07.2010

beyin ve bilgisayar

humberto r. maturana / francisco g. varela

ilginçtir ki sinir sisteminin işlemsel kapanımı, sistemin işleyişinin iki aşırı uca da denk düşmediğini gösterir: ne temsiliyetçidir ne de tekbenci.

tekbenci değildir; çünkü sinir sisteminin organizmasının parçası olarak sinir sisteminin çevresiyle etkileşimlerine katılır. bu etkileşimler sinir sisteminde sürekli olarak yapısal değişimleri tetikler, ki bu yapısal değişimler de sistemin farklı durumlarının dinamiklerini ayarlar. aslında bu, biz gözlemcilerin genel olarak hayvan davranışlarını yaşadıkları koşullarla uyumlu olarak değerlendirmemizin ve hayvanların çevreden bağımsız olarak kendi liderlerini takip ediyormuş gibi davranmayışlarının temel sebebidir. sinir sisteminin işleyişi bakımından iç-dış ayrımı olmadığı, sadece sürekli değişen bağıntıların idaresi -tıpkı örnek verdiğimiz denizaltıdaki gösterge aletleri gibi- söz konusu olduğu halde durum böyledir.

sistemin işleyişi temsil temelli de değildir; çünkü her etkileşimde hangi düzen bozulmalarının muhtemel olduğunu ve bunları hangi değişimlerin tetikleyeceğini belirleyen, sinir sisteminin yapısal durumudur. dolayısıyla sinir sisteminin geleneksel anlamda girdi-çıktılarının olduğu şeklinde bir tanımlama yanlış olur. böyle bir tanım, bu girdi-çıktıların da sistem tanımının bir parçası olduğu anlamına gelirdi, tıpkı bilgisayarlar ve diğer tasarlanmış makineler gibi. onunla kurduğumuz etkileşim biçimini temel alan bir makine tasarlamış olsak bunu yapmak bütünüyle mantıklı olurdu. ne var ki sinir sistemi -ya da organizma- kimse tarafından tasarlanmamıştır; kendi durum dinamiklerine bağlı soyoluşsal bir seyrin ürünüdür. dolayısıyla burada gereken, sinir sistemini iç ilişkilerince tanımlanan bir bütün olarak düşünmektir: etkileşimlerinin ancak sistemin iç dinamiklerini değiştirdiği, işlemsel kapanımı olan bir bütün olarak.

diğer bir deyişle sinir sistemi sıklıkla duyduğumuz gibi çevreden "bilgi toplamaz". tersine, hangi çevre biçimlerinin düzen bozulması olduğunu ve bunları organizmadaki hangi değişimlerin tetikleyeceğini belirleyerek bir dünya oluşturur. beyin için kullanılan yaygın "bilgi işlem mekanizması" benzetmesi hem muğlaktır hem de bariz bir şekilde yanlıştır.