briç

edgar allan poe

briç denilen iskambil oyununun hesaplama gücüne dayandığı söylenir; öte yandan, en akıllı kimseler bile, satrancı saçma bulurlar da, bu oyundan açıkça görülen ama nedeni pek bilinmeyen bir tat alırlar.

en küçük bir kuşkum olmadan söylüyorum, çözümleme gücünü onun kadar çalıştıran başka hiçbir oyun yoktur. yeryüzündeki en iyi satranç oyuncusu, satrancı en iyi oynayan kimsedir, o kadar. briçte ustalık ise bir insanın kafasını kullanabildiğini, akılların çarpışacağı çok daha önemli işlerde de başarı sağlayabileceğini gösterir. ustalık derken, elverişli yardımların geleceği bütün kaynakları bir anda kavrama gücüne sahip olan, örnek bir briç oyuncusunun olgunluğunu düşünüyorum. bu kaynaklar hem pek çoktur hem de pek çeşitlidir. üstelik düşüncenin öyle kuytu köşelerinde saklıdırlar ki alelade kimselere, erişilmez, yanına varılmaz şeylermiş gibi görünürler. dikkatle gözlemek, iyi hatırlamak demektir. onun için, kafası derli toplu işleyen bir satranç oyuncusu briçte de kendini gösterebilir; sonra hoyle kuralları da -oyunun mekanik yapısına dayandıklarından- herkesin yeteri kadar anlayabileceği şeylerdir.

bizim oyuncumuz dikkatini sınırlamaz. kendimi oyuna vermeliyim diyerek oyunun dışındaki şeylerden çıkarılabilecek sonuçları bir yana atmaz. ortağının yüzündeki değişikliklere dikkat eder, öbür iki oyuncu ile inceden inceye ölçüştürür. her elde kâğıtların nasıl dağıtıldığını kestirmeye çalışır. oyuncuların bakışlarından kozların, onörlerin kimlerde olduğunu anlar. oyun devam ederken yüzlerdeki bütün değişiklikleri kollar; güven, şaşkınlık, utku, can sıkıntısı gibi kolayca belli olan değişikliklere bakarak bazı düşünceler elde eder. bir elin alınışından onu alanın aynı cinsten başka bir kâğıdı olup olmadığını kestirir. şaşırtmak için oynanan bir kâğıdı masanın üstüne atılışındaki edadan anlayıverir. ağızdan kaçan ya da rastgele söylenen bir söz, bir kâğıdın düşüşü, ters dönüşü, görülmemesi için harcanan çaba ya da umursamazlık; kazanılmış ellerin sıralanıp sayılışı; sıkıntı, duralama, heveslenme, heyecan -bütün bunlar, onun sanki içine doğmuşçasına ortaya attığı gerçekleri bulmasına, durumu görebilmesine yardım eder. ilk iki üç kâğıt oynandı mı herkesin elinde neler olduğunu öğrenir; ondan sonra da bütün eller yere açılmış gibi, rahat rahat, hiç çekinmeden oynamaya başlar.

satranç

edgar allan poe

satranç oyununun düşünce üzerindeki etkileri çok yanlış anlaşılmıştır. bir satranç oyuncusu hiç çözümleme yapmadan bazı hesaplamalar yapar. gösterişi sevmeyen dama oyununun, ustaca bir araya getirilmiş saçma zorluklarla dolu satranç oyununa oranla, düşünce gücünün en yüksek katlarını kullandırmak bakımından daha kesin, daha yararlı olduğunu düşünüyorum.

satranç oyununda taşların değişik, başka başka hareketleri vardır; değerleri de çeşitlidir, birbirine uymaz. karışıklığı derinlik sanıyor, yanılıyorlar; -görülmemiş bir yanılma değil doğrusu- bu oyun bütünüyle dikkate dayanır. bir an dikkatiniz gevşeyecek olsa hata yaptınız demektir; ya bir taş kaybedersiniz ya da yenilirsiniz. hareketler sadece türlü türlü değil, üstelik karışıktır da; o yüzden bu gibi hatalara düşme olasılığı çoktur. on oyundan dokuzunu, kafası derli toplu işleyenler kazanır. zeki olmak yetmez.

damada ise tam tersine hareketler tek çeşittir, pek öyle bir değişiklik yoktur. dikkatsizlik olasılığı azalmıştır. dikkat kullanılmaz bile. her iki taraf da kazandıklarını kendi beceriklilikleriyle kazanırlar.

daha elle tutulur bir örnek verelim: bir dama oyunu var diyelim, sadece dört tane dama olmuş taş kalmış ortada. elbette ki böyle bir durumda hata yapılması beklenemez. kazanmak için -oyuncular eşdeğerde iseler- görülmemiş bir hareket yapmak gerekir. öyle bir hareketi de insan ancak kafasını kullanarak bulabilir. basmakalıp çarelere başvuramayacağından, çözümleyici, karşısındakinin ruhuna girmek, düşünüşünü anlamak zorundadır. böylece, bir bakışta, -bazen gerçekten gülünecek derecede basit olan- ana yöntemler, baştan çıkarıcı, yanlış hesaplara sürükleyici oyunlar buluverir.